حالت‌های متضاد، جلوه‌های عقل(ادامه)

در کلام نیامدن: سخن نگفتن، خاموش ماندن.

نور: روشنایى دل، که خدا به ابراهیم (ع) کرامت کرد تا بدان وى را شناخت و گفت «لا اُحِبُّ الآفِلِینَ».

فردوس و قصور: اشاره است به گلستان شدن آتش بر ابراهیم.[1] این قضیه لطف حق تعالى است که بر بسیاری پوشیده است و تنها انبیا و اولیا آن را درک می کنند و مى‏بینند :

          اندر آ اسرار ابراهیم بین             کو در آتش یافت و سرو و یاسمین‏

790 / د /1

چون حلقه‏ها بر در ماندن: به درون راه نیافتن.

لا أُحِبُّ الآفِلِینَ: فرو شوندگان (غروب کنندگان) را دوست نمى‏دارم.اشاره دارد به آیه شریفه « فَلَمَّا جَنَّ عَلَیْهِ اَللَّیْلُ رَأى کَوْکَباً قالَ هذا رَبِّی فَلَمَّا أَفَلَ قالَ لا أُحِبُّ اَلْآفِلِینَ : یعنى چون تاریکى شب ابراهیم را احاطه کرد و ستاره (زهره) را دید گفت این پروردگار من است و چون ستاره غروب کرد فرمود غروب کنندگان را دوست ندارم که خداى خود بخوانم»[2]

غلط انداز: به خطا در افکننده. آن که یا آن چه ظاهر آن جز باطنش باشد و نگرنده را گمراه کند.

باز شدن: جدا شدن، بریدن.

 ( 1559) یا مرا رها کن سخنى نگویم یا اجازه ده تا هر آن چه هست بر زبان آرم‏. ( 1560) اگر نه آن و نه این را مى‏خواهى حکم حکم تو است چه کسى مى‏داند که مقصود تو کجا است‏. ( 1561) جان ابراهیم پیغمبر لازم است تا در آتش سوزان‏ باغها و قصرهاى بهشتى ببیند. ( 1562) و درجه بدرجه صعود کرده به آفتاب و ماه رسد تا چون حلقه بسته و در بند در نگردد. ( 1563) و چون حضرت خلیل «لا أُحِبُّ اَلْآفِلِینَ» گفته از آسمان هفتم بگذرد.( 1564) این تن خاکى و عالم مادى سواى کسى را که از قید شهوت آزاد شده باشد گمراه مى‏کند.

در این‌جا مولانا رو به پروردگار می‌کند و می‌گوید: خدایا! یا مرا رها کن که به سخن نیایم و اسرار تو را بازگو نکنم یا به من فرمان ده تا همهْ اسرار تو را فاش کنم. کسی چه می‌داند که مقصد تو کجاست. مولانا به سخن بر می‌گردد و می‌گوید: آن که بتواند سعد و نحس و این نار و نور را درست ببیند و اسیر ظواهر نشود، باید عقل و روحی بزرگ و پیوسته به حق، مانند ابراهیم خلیل، داشته باشد. چنین کسی در آن سوی بدی‌ها و نحسی‌ها؛ سعادت وصال حق را می‌تواند ببیند. مولانا کسی را که در پیش‌گاه حق راه ندارد، به "حلقهْ در" تشبیه کرده است که اگر اندک اندک " ز نحسی سوی سعدی برگردد"، به حق راه می‌یابد. همانند ابراهیم خلیل که نخست ماه و ستاره و خورشید را خدا می‌پنداشت و پس از افول هر یک از آنها، این اندیشه را رها می‌کرد و بازخدا را می‌جست. سرانجام وقتی جست‌وجوی خدا از هفت آسمان و عالم خاکی فراتر رفت، خدا را یافت.